Literacka biografia Umberto Eco nie ogranicza się
tylko do twórczości beletrystycznej. Włoski pisarz zajmuje się także teorią
literatury. Jest autorem licznych esejów, felietonów i opracowań. W kręgu jego
badawczych zainteresowań znalazła się także powieść popularna, której poświęcił
zbiór tekstów zatytułowany: „Superman w literaturze masowej. Powieść popularna:
między retoryką a ideologią”.
Jest to zbiór
kilku tekstów zróżnicowanych pod względem objętościowym i stylistycznym. Dzieje
się tak, ponieważ teksty powstały przy różnej okazji i miały różne przeznaczenie
– niektóre stanowią przedmowy do wydawnictw książkowych, inne są artykułami
czasopiśmiennymi. Łączy je jednak wspólny temat traktowany z różnych punktów
widzenia – dotyczą powieści popularnej i charakterystycznego dla niej bohatera.
Zanim jednak
Eco przechodzi do opisu cech bohatera powieści popularnej szuka prowienencji
samego gatunku literatury masowej. Okazuje się, że źródeł można upatrywać już w
starożytności. Arystotelesowska teoria intrygi, stosowana głównie w twórczości
dramatycznej, znakomicie pasuje do założeń intrygi występującej w powieści
popularnej. Chociaż jako gatunek, powieść popularna na dobre rozwinęła się
dopiero w połowie dziewiętnastego wieku. Powieść popularna opiera się na
schemacie walki dobra ze złem. Walkę wygrywa oczywiście dobro, dzięki temu
twórczość masowa ma funkcję pocieszycielską. Co ciekawe, Eco uważa, że jedynie
ta funkcja jest elementem różnicującym literaturę popularną od literatury
wyższej, którą określa mianem problemowej: „(...) powieść popularna dąży do
uspokojenia czytelnika, powieść problemowa zaś stawia go w stan konfliktu z
samym sobą. Tu jedynie przebiega linia podziału, cała reszta może być (i często
jest) wspólna”.
Ale cała
powyższa konwencja literatury popularnej nie byłaby możliwa bez odpowiedniego
rodzaju bohatera literackiego. Jest nim swoistego rodzaju nadczłowiek.
Nieskazitelny i zawsze wygrywający ze złem. Koncepcja ta dotyczy głównie
literatury sensacyjnej i kryminalnej. Po szeregu przeciwności wynikających z
intrygi taki masowy bohater, często w postaci detektywa, dochodzi do
rozwikłania zagadki. Wówczas następuje też moment pocieszenia – źli ponoszą
zasłużoną karę.
Trzeba jednak
pamiętać, że Eco opiera się na klasycznym już wzorcu powieści popularnej.
Dzisiejsze kryminały często grają z konwencją. A gra ta ujawnia się także w
konstrukcji postaci. Detektyw czy policjant śledczy współcześnie często okazuje
się bohaterem podejmującym niejednoznaczne decyzje oraz postacią nie do końca
nieskazitelną.
Na koniec
warto jeszcze przytoczyć cytat mówiący o schematyczności i powtarzalności
powieści popularnych. Bywa, że cechy te traktowane są jako zarzut. Jest to
natomiast fundamentalna cecha gatunkowa: „Przyjemność płynąca z narracji, jak
zdążyliśmy się przekonać, płynie z powtarzania tego, co już znane: powtarzania
cyklicznego, które ma miejsce zarówno w ramach jednego dzieła literackiego, jak
i całej serii dzieł, w szeregu odwołań odsyłających od powieści do powieści.
Przestrzeganie tej reguły stanowi samą istotę powieści popularnej i w żadnym
wypadku nie może być uważane za jego wadę. Do reguł gry należy także mnożenie
okazji do topicznych powtórzeń za sprawą dopisywania coraz to nowych epizodów,
posługiwanie się uproszczoną psychologią znajdująca zastosowanie we wszystkich
wersjach jednego i tego samego powieściowego archetypu”.
U. Eco, Superman w literaturze
masowej. Powieść popularna: między retoryką a ideologią, przeł. J.
Ugniewska, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1996.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz